Nā ngā tīpuna taku tuakiri i whakatipu, he tirohanga mō tēnei mea te kohi pūtea ohotata

English version

I a au e tipu ake ana, kāore au i maumahara i a mātou e kōrero tahi ana mō te pūtea. Ko taku tino maumahara, he pukumahi ōku mātua, he haumaru te kāinga. Ko te tino ture i aua wā, he pai te karore haere engari me wawe te hoki ki te kāinga i mua i te kā o ngā rama. Heoi, mō te taha pūtea, ka maumahara noa ahau ki ngā Tāite i hari 50c ki te kura ki te hoko mīti pai me te tōnati, ki ngā rā ka tuku i te 20c ki taku pēke pūtea i ia wiki. I pēhea mātou i tiakina pai ai, i tipu pai rawa atu ai?. Korekore rawa au e mōhio.

He pūtea ohotata mō te oranga o te whānau

I ētahi wā, i patu i te rori ki te Tairāwhiti, ki Te Muriwai, mātou katoa, ki ngā kaupapa nui o taku iwi, a Ngāi Tāmanuhiri. I te tau 1988, i hoki atu mātou ki tētahi tangihanga. Kāti, i pōhiritia tā mātou taenga atu rā e Huripari Bola. He taiohi au i aua wā, ko taku hari koa ki te piritahi me aku whanaunga tata te mea nui. Engari, ki ōku mātua, he kino te māharahara. I horomi a Huripari Bola i te nuinga o te Tairāwhiti. Ko te utu, ko te mohoaotanga ki Te Muriwai mō ngā wiki e rua.
Ka hoki aku mahara, ka whakaaro: i pēhea tā ōku mātua whakarite mō tētahi take ohorere pēnā i a Bola? I a rāua he pūtea ohotata hei āwhina i a mātou i aua wā? I whakaaro pēnā ana ōku whanaunga? He aha tēnei mea te pūtea ohotata? He aha ngā rautaki o ōku tīpuna i o rātou wā?

Nā ngā tīpuna te ara i whakarite

Ka hoki ki ngā kōrero tuku iho a ngā tīpuna, nā rātou te kūmara i hari mai ki Aotearoa, hei kai mō te iwi. Ko rātou ngā kaitiaki i pupuri i te mātauranga ki te tiaki i ngā tipu, mai i te wā o te tipu ki te wā o te hauhake, mai i te wā o te hauhake ki te wā o te kai. Koia rā he tohu o te oranga o te iwi. Nā reira, he taonga tuku iho ēnei mātauranga, i heke mai ki nga whakatipuranga, he tohu o te ora.

Ka hīkina ngā māharahara a te whānau, kia tau

Ko ēnei āhuatanga katoa i whakatō ki te tuakiri o te tangata. Nā ngā tīpuna te kākano i whakatō, he kaitiaki tātou katoa. Tiakina a Papatuanuku, a Ranginui, me a rāua tamariki katoa, ka tiaki hoki rātou i a koe, i tō whānau hoki. Nā reira ko te kaitiakitanga tētahi rautaki hei arahi i a tātou e whakariterite ana i te pūtea ohotata mō ngā wā e rongo ana i te mōrearea, i te raru. Ka hoki te whakaaro ki te kūmara hei tauira mō te kohi pūtea ohotata, ka whakairo ki te rua kūmara, he wāhi kohi kūmara hei kai mō te roanga o te tau. Ka kohikohi i o pūtea ki tētahi rua (he pēke, he aha rānei) hei whakamahi i ngā wā me ngā nama ohotata, pērā i te tae atu ki ngā tangihanga, ki te āwhina i te whānau rānei.

Ko te pūtea ohotata he tautoko i a koe me ngā take whāwhai

Ka hoki ngā whakaaro ki te tau 1988, ki te papakāinga o Te Muriwai. I mahi ngātahi te hapori, i horahia ngā kete e tēnā whānau, e tēnā whānau hei tautoko ake i te katoa. Koia te tohu o te manaakitanga, o te aroha ki te iwi. Nōku te maringa nui, kua tō ki taku tuakiri, ko te tohu o te kaitiaki, he tiaki i ngā hua mō te āpōpō. Ko te tohu o te kaitiaki, he manaaki i ngā tipuranga katoa. He kākano i ruia mai i Rangiātea.